Α. 25η Μαρτίου 1821: Το παρελθόν συνομιλεί αδιάκοπα με το παρόν

Η 25η Μαρτίου είναι για εμάς τους Έλληνες (Εικ. 1) διπλή γιορτή, διπλή χαρά. Θρησκευτική, αλλά και εθνική εορτή, γιατί γιορτάζει η Παναγιά, γιορτάζει κι η Πατρίδα. Αιτία αυτής της χαράς είναι τα δύο «Χαίρε»: Το «Χαίρε Κεχαριτωμένη Μαρία» και το «Χαίρε ω Χαίρε Λευτεριά».

Με το πρώτο «χαίρε» γιορτάζουμε τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, τη χαρμόσυνη είδηση που έφερε ο αρχάγγελος Γαβριήλ στην Παναγία ότι θα γεννήσει τον Υιό του Θεού, με τρόπο θεϊκό και ασύλληπτο. Μέ­ρα χα­ράς, ζω­ής και αι­σι­ο­δο­ξί­ας γι­α κά­θε Χρι­στι­α­νό. Είναι από τις μεγαλύτερες γιορτές της Ορθοδοξίας.

Η ενανθρώπιση του Θεού μέσω της Θεοτόκου εξυμνείται στον Ακάθιστο Ύμνο:

Με το δεύτερο «χαίρε» τι­μού­με ό­λους τους Έλ­λη­νες που πο­λέ­μη­σαν, θυ­σι­ά­στη­καν, σφα­γι­ά­σθη­καν ή βα­σα­νί­στη­καν σε ό­λη τη δι­άρ­κει­α της Τουρ­κο­κρα­τί­ας, δηλ. α­πό την η­μέ­ρα κα­τά την ο­ποί­α έ­πε­σε η Πό­λη, το 1453, μέ­χρι το 1821, αλλά και σε ό­λο το δι­ά­στη­μα του πο­λύ­χρο­νου πο­λέ­μου της α­νε­ξαρ­τη­σί­ας. Ήταν χρόνια γεμάτα από φρικτές θυσίες, ερημώσεις, στερήσεις και απερίγραπτα μαρτύρια, αλλά και χρόνια γεμάτα από ένδοξες νίκες και ηρωικά κατορθώματα. (Εικ. 2,3,4,5)

(2) 29η Μαΐου 1453: Ο Μωάμεθ ο Πορθητής κυριεύει την Κωνσταντινούπολη. Αρχίζει η πολύχρονη σκλαβιά για τον ελληνισμό

(3) Σφαγές, ερημώσεις

(4) Απερίγραπτα μαρτύρια

(5) “Το σκλαβοπάζαρο” ή παιδομάζωμα, 1885, Νικόλαος Γύζης

Η Ελ­λη­νι­κή Ε­πα­νά­στα­ση του 1821 (Εικ. 6α) εί­ναι ο συν­δε­τι­κός κρί­κος με την Ι­στο­ρί­α της Αρ­χαί­ας και Βυ­ζα­ντι­νής Ελ­λά­δας, γι­α­τί η ε­θνι­κή συ­νεί­δη­ση των Ελ­λή­νων δι­α­τη­ρή­θη­κε και ε­νι­σχύ­θη­κε μέ­σα στις συν­θή­κες της δου­λεί­ας. Ταυτόχρονα, υπήρξε σταθμός (Εικ. 6β) στην ιστορία του νεότερου Ελληνισμού, αφού οδήγησε, μετά από 400 χρόνια, στη δημιουργία του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Στα 201 χρόνια της ιστορικής διαδρομής του έθνους μας, ενέπνευσε στις επόμενες γενιές Ελλήνων (Εικ. 6γ) διαδοχικές απελευθερωτικές εξεγέρσεις και τις εμψύχωσε σε καιρούς δοκιμασίας. Ενώνει όλους του Έλληνες, σε κάθε γωνιά του πλανήτη, ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας, μορφωτικού επιπέδου, ιδεολογικής τοποθέτησης ή πολιτικής ταυτότητας.

Κά­θε λα­ός, εί­τε το θέ­λει, εί­τε ό­χι, σέρ­νει μα­ζί του, α­να­πό­σπα­στα δε­μέ­νη, την κλη­ρο­νο­μι­ά των προ­γό­νων του. Το πα­ρελ­θόν μας α­κο­λου­θεί α­δι­ά­κο­πα και ρυ­θμί­ζει τη ζω­ή μας. Είναι ζωντανό στο παρόν, σε κάθε στιγμή της ζωής μας: στις γιορτές, τα τραγούδια, τα μνημεία, τις θρησκευτικές εκδηλώσεις, τις διάφορες μορφές τέχνης.

(6α) Διατήρηση της εθνικής συνείδησης στα χρόνια της δουλείας

(6β) Πρω­τό­κολ­λο Ανεξαρτησίας, Λον­δί­νο 22 Ια­νου­α­ρί­ου 1830, Τα πρώτα σύνορα

(6γ) Το 1821 πηγή έμπνευσης για κάθε Έλληνα, σε κάθε γωνιά του πλανήτη

Στον παλιό ναό της Αγίας Ειρήνης στην οδό Αιόλου γιορτάστηκε για πρώτη φορά το 1838 ως εθνική επέτειος η 25η Μαρτίου. Η επέτειος να γιορτάζουμε τον εθνικό ξεσηκωμό στις 25 Μαρτίου καθιερώθηκε στις 15 Μαρτίου 1838 από τον βασιλιά Όθωνα, προκειμένου να συνδεθεί με το εκκλησιαστικό γεγονός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. (Εικ. 7, 8)

(7) Ο παλιός ναός της Αγίας Ειρήνης στην Αιόλου

(8) Η Αγία Ειρήνη στην Αιόλου σήμερα

Β. Κορυφαία προεπαναστατικά ορόσημα, σύμβολα του παρόντος

• Ο θρύλος του «Κρυφού Σχολειού»

Αντικατοπτρίζει την απαγόρευση της  Οθωμανικής Αυτοκρατορίας για την εκπαίδευση των υπόδουλων Ελλήνων στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Στόχος να εξασφαλίσει την αμάθεια και επομένως τη δουλοφροσύνη τους. Ο όρος «κρυφό σχολειό» χρησιμοποιείται στη νεότερη εποχή για περιπτώσεις κρυφής εκπαίδευσης ή εθνικής – αντιστασιακής δραστηριότητας. «Κρυφό Σχολειό» ονομαζόταν ένα από τα παράνομα έντυπα που εξέδιδε κατά την γερμανική κατοχή η οργάνωση ΕΠΟΝ. Το δημοτικό παιδικό τραγούδι «Φεγγαράκι μου λαμπρό» είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την περίοδο της τουρκοκρατίας και το κρυφό σχολειό. (Εικ. 9)

• Κλέφτικα δημοτικά τραγούδια

Εγκωμιάζουν τη ζωή, τα κατορθώματα και τον ένδοξο θάνατο των κλεφτών και των αρματολών, που συγκινούσαν τους υπόδουλους και όχι σπάνια γινόταν τραγούδι στα χείλη τους. Οι ραγιάδες αναγνώριζαν στο πρόσωπο των κλεφτών και των αρματολών το αντιστασιακό πνεύμα, την επαναστατική διάθεση. Άσχετα με τα αρχικά τους κίνητρα, οι εμπειροπόλεμες αυτές ομάδες αποτέλεσαν τη «μαγιά της λευτεριάς». Σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα συνεχίστηκε η παράδοση του κλέφτικου τραγουδιού με τραγούδια που είχαν ως θέμα τους την εναντίωση κατά της επίσημης εξουσίας. (Εικ. 10, 11)

(10) «Δύο πολεμιστές» ή «Καραούλι», Θεόδωρος Βρυζάκης, 1855, Εθνική Πινακοθήκη

(11) “Αρματολοί και κλέφτες”, 1948, Φώτης Κόντογλου

Ο Μανώλης Μητσιάς, σε μουσική του Μάνου Χατζηδάκη και στίχους του ποιητή Νίκου Γκάτσου, τραγουδά για τα ηρωικά κατορθώματα των κλεφτών και των αρματολών:

• Ο «Θούριος» του Ρήγα Βελεστινλή το 1797

Το ιερότερο άσμα της φυλής μας, τραγουδιόταν από τον υπόδουλο ελληνισμό σε συγκεντρώσεις και γλέντια. Ήταν μια «επαναστατική προκήρυξη» γραμμένη σε στίχους, για να μπορούν να την αποστηθίζουν εύκολα και οι πιο αμόρφωτοι. Ο Ρήγας επιλέγει το αρχαιοελληνικό θούριος, που σημαίνει ορμητικός, πολεμικός, για να απευθύνει το προσκλητήριο της επανάστασης σε όλους τους βαλκανικούς λαούς και ιδιαίτερα στους Έλληνες, οι οποίοι δεσμεύονται με ιερό όρκο ότι θα αγωνιστούν, για να ελευθερώσουν το σκλαβωμένο γένος τους. (Εικ. 12, 13)

(12) Ο Ρήγας, κήρυκας του Μεγάλου ξεσηκωμού και μάρτυρας της εθνικής ιδέας

(13) Ο Ρήγας Βελεστινλής και ο Αδαμάντιος Κοραής υποβαστάζουν την Ελλάδα, Θεόφιλος

Ο Νίκος Ξυλούρης τραγουδά σε στίχους του Ρήγα:

Ο Πύργος Νεμπόισα στο Βελιγράδι, όπου δολοφονήθηκε ο Ρήγας και οι σύντροφοί του τον Ιούνιο του 1798, ανακαινίστηκε το 2011 και ο πρώτος όροφος μετατράπηκε σε μουσείο αφιερωμένο στο έργο και τη δράση του Ρήγα. Η αποκατάσταση του μνημείου αποτελεί ένα έργο ελληνοσερβικής συνεργασίας και αξιοποιείται ως κοινό ιστορικό μνημείο των δύο λαών για τους απελευθερωτικούς αγώνες Σέρβων και Ελλήνων. (Εικ. 14, 15)

(14) Πύργος Νεμπόισα, Βελιγράδι: Ένα μνημείο ελληνοσερβικής φιλίας

(15) Το άγαλμα του Ρήγα σε πλατεία του Βελιγραδίου

• Το Δεκέμβριο του 1803 δυο ηρωικές πράξεις έγραψαν τον πρόλογο του 1821

Οχυρό Κούγκι Σουλίου: Ο καλόγερος Σαμουήλ μαζί με άλλους πέντε Σουλιώτες αυτοπυρπολήθηκαν στην πυριτιδαποθήκη του οχυρού, ώστε να μην πέσουν στα χέρια του στρατού του Αλή Πασά τα τρόφιμα και τα πολεμοφόδια. Η ανατίναξη του οχυρού από τον καλόγερο Σαμουήλ έγινε συνώνυμο της αυτοθυσίας και του ανυποχώρητου αγώνα. Πέρασε και σαν φράση, «θα γίνει Κούγκι», όταν θέλουμε να δηλώσουμε ότι μια κατάσταση θα φτάσει στα άκρα και δε νοιαζόμαστε για όσα θα ακολουθήσουν. Στο Κούγκι κάθε χρόνο, στα πλαίσια των Εορτών του Σουλίου, γίνεται αναπαράσταση της ανατίναξής του. (Εικ. 16, 17)

(16) Οχυρό Κούγκι Σουλίου: Ο ναός της Αγίας Παρασκευής χτισμένη από τον καλόγερο Σαμουήλ καταστράφηκε στο ολοκαύτωμα και ανεγέρθηκε ξανά μετά το 1963

(17) Ο καλόγερος Σαμουήλ με Σουλιώτες, σύμβολα αυτοθυσίας και ανυποχώρητου αγώνα

Όρος Ζάλογγο: Το μνημειακό σύμπλεγμα στην κορυφή του όρους Ζάλογγο, του διάσημου γλύπτη Γεώργιου Ζογγολόπουλου το 1961, είναι σύμβολο θυσίας και ελευθερίας. Οι ηρωικές Σουλιώτισσες  προτιμούν τον έντιμο θάνατο μαζί με τα παιδιά τους από την ατίμωση. Κατά την Καταστροφή της Σμύρνης, το Σεπτέμβριο του 1922, αρκετές γυναίκες με τα παιδιά τους έπεσαν από ψηλούς βράχους στη θάλασσα, κοντά στην περιοχή Πετρωτά της Σμύρνης, για να γλυτώσουν από τους Τούρκους τσέτες. (Εικ. 18, 19)

(18) Το μνημειακό σύμπλεγμα στην κορυφή του όρους Ζάλογγο

(19) Οι ηρωικές Σουλιώτισσες  προτιμούν τον έντιμο θάνατο από την ατίμωση

Ο θρύλος του χορού του Ζαλόγγου εξυμνείται στο δημοτικό τραγούδι «Έχε γεια καημένε κόσμε»:

• Ίδρυση Φιλικής Εταιρείας

Στην Οδησσό της Ουκρανίας, στην οδό Κρέσνι Περεούλοκ 18, γεννήθηκε η Φιλική Εταιρεία από τους Εμμανουήλ Ξάνθο, Αθανάσιο Τσακάλωφ και Νικόλαο Σκουφά. Εδώ σήμερα στεγάζεται από το 1994 το Μουσείο Φιλικής Εταιρείας, δωρεά του Έλληνα επιχειρηματία και εθνικού ευεργέτη Γρηγόρη Μαρασλή. Οι τοίχοι του κτιρίου ξέρουν όλα τα μυστικά, όλα τα συνθηματικά και τα διαδικαστικά μύησης στην οργάνωση. (Εικ. 20)

Στο μουσείο κέρινων ομοιωμάτων στο Μπιζάνι Ιωαννίνων, ο δημιουργός Παύλος Βρέλλης παρουσιάζει στην Οδησσό της Ουκρανίας τρεις έντιμους και θαρραλέους άντρες να ορκίζονται για την ελευθερία του γένους. (Εικ.21)

(20) Οδησσός Ουκρανίας, οδός Κρέσνι Περεούλοκ 18

(21) Αναπαράσταση της στιγμής ίδρυσης της Φιλικής Εταιρείας, Μουσείο Βρέλλη

Γ. Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 είναι ένα παγκόσμιο γεγονός

Οδήγησε στη δημιουργία του πρώτου εθνικού κράτους στα Βαλκάνια και ενέπνευσε άλλους λαούς να διεκδικήσουν την ανεξαρτησία τους. Αυτός ήταν ο λόγος που η Ελληνική Επανάσταση ξεσήκωσε τεράστια κύματα φιλελληνισμού στις κοινωνίες της εποχής και επέτρεψε να διασταυρωθούν άνθρωποι με διαφορετική κοινωνική προέλευση και εθνική καταγωγή, στη βάση ενός κοινού και ευγενούς οράματος. Η διοργάνωση εράνων για τη συγκέντρωση ρούχων, χρημάτων και τροφίμων, η ενεργός συμμετοχή στον ένοπλο αγώνα, αλλά και η συγγραφική και καλλιτεχνική δραστηριότητα των ανθρώπων του πνεύματος στην Ευρώπη και την Αμερική διαμόρφωσαν μία φιλελληνική κουλτούρα, που επηρέασε έντονα την κοινή γνώμη της εποχής και πίεσε τις ευρωπαϊκές ηγεσίες. Η φτωχή Αϊτή ήταν η πρώτη χώρα που αναγνώρισε την Ελληνική Επανάσταση το 1821. Έστειλε στους Έλληνες 45 τόνους καφέ, προς πώληση, ώστε να αγοραστούν όπλα και πολεμοφόδια και 100 Αϊτινούς εθελοντές, που όμως πέθαναν κατά τη διάρκεια του μεγάλου ταξιδιού (Εικ. 22, 23, 24, 25, 26)

(22) Έρανος υπέρ των Ελλήνων, Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη

(23) Φιλέλληνες αξιωματικοί, Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη

(24) Γαλλικά πιάτα από πορσελάνη: Μπουμπουλίνα – Μαντώ Μαυρογένους. Η γυναικεία μόδα επηρεάζεται από τις δύο ηρωίδες

(25) Λυών, δεκαετία 1820, χαλκόγραφη ετικέτα φιάλης λικέρ με το όνομα της Μπουμπουλίνας

(26) Η Αιτή ήταν η πρώτη χώρα που αναγνώρισε την Ελληνική Επανάσταση το 1821 και ονομαζόταν τότε Χαΐτιον

Φιλελληνισμός και απαρχές του Αγώνα της Ανεξαρτησίας:

Δ. Σημαντικές νίκες και τραγικές στιγμές της επανάστασης που νίκησαν το χρόνο

• Μνημείο των Πεσόντων Ιερολοχιτών στο Δραγατσάνι της Ρουμανίας (1884)

Μαρτυρά την κήρυξη της ελληνικής επανάστασης το Φεβρουάριο του 1821 από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη στις παραδουνάβιες ηγεμονίες (σημερινή Ρουμανία), η οποία καταπνίγηκε από τον οθωμανικό στρατό. Το μνημείο, ύψους εφτά μέτρων, τιμά τους εθελοντές σπουδαστές των ελληνικών παροικιών της Μολδοβλαχίας και της Οδησσού, που συγκροτούσαν τον Ιερό Λόχο. Στο κέντρο της στήλης αναγράφεται με χρυσά γράμματα: ΔΙΑΒΑΤΑ ΑΓΓΕΛΟΥ ΟΤΙ ΕΝΘΑΔΕ ΚΕΙΜΕΘΑ ΥΠΕΡ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΑΓΩΝΙΣΑΜΕΝΟΙ. (Εικ. 27)

• Ο θρύλος της Αγίας Λαύρας

Παρά την αποτυχία του Υψηλάντη στη Μολδοβλαχία, η σπίθα της επανάστασης άναψε στην Πελοπόννησο και απλώθηκε σε όλο τον ελλαδικό χώρο. (Εικ. 28, 29)

(28) «Ο Αρχιεπίσκοπος Παλαιών Πατρών Γερμανός υψώνει τη σημαία της Επανάστασης στα Καλάβρυτα», Ludovico Lipparini, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

(29) Μονή Αγίας Λαύρας σήμερα: Αναπαράσταση της τελετής ορκωμοσίας των αγωνιστών του 1821

• Σφαγές τον πρώτο χρόνο της επανάστασης

Οι Σφαγές των Χριστιανών το 1821 ήταν τα αντίποινα των Τούρκων στην έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης. (Εικ. 30, 31α, 31β)

(30) Το σκήνωμα του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε΄ ρίχνεται στον Κεράτιο κόλπο, Peter von Hess

(31) Η σφαγή της Σαμοθράκης, Αύγουστος Βινσόν

• Το Χάνι της Γραβιάς, 8 Μαΐου  1821

Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος με σχεδόν 120 άνδρες νίκησε εκεί το στρατό του Ομέρ Βρυώνη, που αποτελούνταν σχεδόν από 9.000 άνδρες. Το σημερινό κτίριο στο Χάνι της Γραβιάς  είναι απομίμηση της τότε κατασκευής, η οποία ήταν πλίνθινη και κατέρρευσε. Στους χώρους του λειτουργεί μουσείο. (Εικ. 32)

• Καταστροφή της Χίου 1822, Κάσου και Ψαρρών 1824

Η εκδικητική μανία των Οθωμανών με ολοκληρωτική σφαγή των πληθυσμών συγκίνησε την χριστιανική Ευρώπη και αύξησε το ρεύμα του φιλελληνισμού. (Εικ. 33, 34, 35)

(33) Η σφαγή της Χίου, Ευγένιος Ντελακρουά

(34) Μετά την καταστροφή των Ψαρών, Νικόλαος Γύζης

(35) Το άγαλμα της Δόξας των Ψαρών στο ακριτικό νησί, γλύπτης Νίκος Γεωργίου. Η Δόξα με κατάλευκο χιτώνα καταγράφει τα ονόματα των ηρώων μετά την καταστροφή των Ψαρών

• Η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας στη Χίο, από τον Κωνσταντίνο Κανάρη, Ιούνιος 1822

Το ελληνικό πυρπολικό ανατίναξε τη ναυαρχίδα του τουρκικού στόλου, ο οποίος είχε καταστρέψει τη Χίο. Στην Ευρώπη κυκλοφόρησαν χαλκογραφίες που παριστούσαν τον Κανάρη με το δαυλό στο χέρι και τα χρήματα από τις πωλήσεις τους στάλθηκαν στην Ελλάδα για την ενίσχυση του αγώνα. (Εικ. 36, 37)

Πυρπόληση Τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη, Νικηφόρος Λύτρας

(37) Σήμερα: Αναπαράσταση της πυρπόλησης της ναυαρχίδας του Οθωμανικού  στόλου από τον Κωνσταντίνο Κανάρη, εκεί στο ίδιο σημείο όπου συνέβη το πολεμικό γεγονός, τον Ιούνιο του 1822

Στο δίσκο «Το Θαλασσάκι μου», 1972, την περίοδο της δικτατορίας, ο Δημήτρης Ξενίδης τραγουδά για τον Κανάρη:

• Στενά των Δερβενακίων (Κόρινθος), Ιούλιος 1822

Οι Έλληνες με την αριστοτεχνική παγίδα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη κατατρόπωσαν τη στρατιά του Δράμαλη, αναδεικνύοντας τη γενναιότητά τους και κράτησαν ζωντανή την Ελληνική Επανάσταση. (Εικ. 38, 39)

(38) Άγαλμα του Κολοκοτρώνη στα Δερβενάκια

(39) Σημερινή αναπαράσταση της μάχης στα Δερβενάκια από μαθητές Δημοτικού

• Ο θάνατος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι, Απρίλιος 1824

Τα τελευταία λόγια του μεγάλου φιλέλληνα ήταν για την Ελλάδα: «Της έδωσα τον καιρό μου, την υγεία μου, την περιουσία μου και τώρα της δίνω τη ζωή μου». Άνδρες και γυναίκες έκλαψαν σαν πραγματικό αδερφό και προστάτη το Βύρωνα, που έγινε σύμβολο του πατριωτισμού και ανακηρύχθηκε εθνικός ήρωας. (Εικ. 40, 41)

(40) «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στον τάφο του Μάρκου Μπότσαρη στο Μεσολόγγι», Lodovico Lipparini (1800-1856), Μουσείο του Τρεβίζο

(41) Ο ανδριάντας του λόρδου Βύρωνα στον Κήπο των Ηρώων στο Μεσολόγγι, έργο του γλύπτη Γ. Βιτάλη

• Αύγουστος 1824: Ο θρίαμβος των πυρπολικών του Ανδρέα Μιαούλη κόντρα στον πανίσχυρο στόλο των τουρκοαιγυπτίων (Ναυμαχία Γέροντα)

Το μικρό ελληνικό έθνος έλαμψε στα μάτια των ξένων, καθώς μία τόσο μικρή και ελλιπής ναυτική δύναμη κατόρθωσε να εξοντώσει μία, συγκριτικά τιτάνια, αντίπαλη παράταξη. Τα «Μιαούλεια» είναι μια από τις μεγαλύτερες γιορτές που πραγματοποιούνται κάθε χρόνο, στο τέλος Ιουνίου, στην Ύδρα. Κέντρο των εκδηλώσεων είναι η αναπαράσταση μικρού τμήματος της ναυμαχίας του Γέροντα με την πυρπόληση ενός ομοιώματος φρεγάτας στην είσοδο του λιμανιού. (Εικ. 42, 43)

(42) Εμπρησμός της Οθωμανικής Φρεγάτας εις Γέροντα, Γ. Κ. Μιχαήλ

(43) Μιαούλεια: Πυρπόληση του ομοιώματος της οθωμανικής φρεγάτας με οπτικοακουστικό δρώμενο, λαμπερά εφέ, φωτισμένα κτίρια, μουσική, τραγούδια και άφθονα πυροτεχνήματα

• Απρίλιος 1826, Μεσολόγγι

Η πτώση της πόλης και οι δραματικές συνθήκες κάτω από τις οποίες εκτυλίχθηκε προκάλεσαν έντονη συγκίνηση στην Ευρωπαϊκή κοινή γνώμη και επιτάχυναν την επίτευξη συμφωνίας μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων για την τελική λύση του ελληνικού ζητήματος. Οι «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» του Διονύσιου Σολωμού περνούν στην αιωνιότητα. Στο ιστορικό εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής, που βρίσκεται απέναντι από τον Κήπο των Ηρώων στο Μεσολόγγι, έγινε το τελευταίο συμβούλιο των πολιορκημένων του Μεσολογγίου, στο οποίο αποφασίστηκε η έξοδος. (Εικ. 44, 45, 46)

(44) Η Ελλάδα ξεψυχώντας στα ερείπια του Μεσολογγίου , Ευγένιος Ντελακρουά

(45) Η έξοδος του Μεσολογγίου, Θεόδωρος Βρυζάκης

(46) Μεσολόγγι, το ιστορικό εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής

Ο Νίκος Ξυλούρης τραγουδά, σε στίχους του Διονύσιου Σολωμού, το πρώτο απόσπασμα από το Β’ Σχεδίασμα των Ελεύθερων Πολιορκημένων:

• Γεώργιος Καραϊσκάκης, Αράχοβα 1826

Ενώ η επανάσταση πήγαινε να σβήσει, ο Γεώργιος Καραϊσκάκης μέσα στην άγρια χιονοθύελλα με λίγα παλικάρια συντρίβει στην Αράχοβα το στρατό του Μουσταφάμπεη. Η επανάσταση αρχίζει πάλι να φουντώνει. Το στρατόπεδό του βρισκόταν στο σημείο που σήμερα βρίσκεται το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου στο Κερατσίνι. Το 1827 υπέκυψε στο θανατηφόρο τραύμα του μέσα στο εκκλησάκι, ανήμερα της γιορτής του. Είναι ο μοναδικός ναός στην ευρύτερη περιφέρεια του Πειραιά που είναι αυθεντικός από την εποχή της επανάστασης. Θεμελιώθηκε γύρω στα 1820 από το Γεώργιο Καραϊσκάκη και σκοπό είχε να καλύψει τις θρησκευτικές ανάγκες του στρατοπέδου του. (Εικ. 47, 48, 49, 50)

(47) Ο Καραϊσκάκης καταστρέφει του Τούρκους στην Αράχοβα, Peter Von Hess

(48) Το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου στο Κερατσίνι σήμερα

(49) Διά χειρός Καραϊσκάκη

(50) Μέρος από τα παλιά οχυρώματα (ταμπούρια) έχει διατηρηθεί μέχρι σήμερα ως τοίχος του ναού

Καταμεσής της χούντας ηχογραφήθηκε το 1970, με τη φωνή του Γιώργου Νταλάρα, το τραγούδι, Δέκα παλικάρια στήσανε χορό:

• Οκτώβριος 1827, η ναυμαχία του Ναυαρίνου

Στον κόλπο του Ναυαρίνου, στην Πύλο (δυτικά Καλαμάτας), ο ενωμένος οθωμανικός και αιγυπτιακός στόλος καταστράφηκε από τη συμμαχική βρετανική, γαλλική και ρωσική ναυτική δύναμη. Η καταβύθιση του οθωμανικού στόλου έσωσε την Ελληνική Επανάσταση από την κατάρρευση και επιτάχυνε τη δι­ε­θνή α­να­γνώ­ρι­ση της α­νε­ξαρ­τη­σί­α της Ελ­λά­δας με το πρω­τό­κολ­λο του Λον­δί­νου στις 22 Ια­νου­α­ρί­ου 1830. Η κοινή γνώμη στην Ευρώπη, που επί χρόνια παρακολουθούσε την αιματοχυσία του ελληνικού λαού και την απάθεια των ξένων ηγετών, δέχθηκε με μεγάλη χαρά το αποτέλεσμα της ναυμαχίας. Οι μνήμες ζωντανεύουν στα μικρά νησάκια γύρω από την Πύλο, όπου σε δυσπρόσιτα μέρη βρίσκονται τα μνημεία των Γάλλων, Ρώσων και Άγγλων πεσόντων στη ναυμαχία. (Εικ. 51)

Μνημεία Γάλλων, Άγγλων και Ρώσων πεσόντων στο Ναυαρίνο:

Ε. Ας έλθουμε και λίγο στη γειτονιά μας, στον Άλιμο

Ο Άλιμος (Εικ. 52) την εποχή της τουρκοκρατίας είναι ένα μικρό τμήμα ενός τεράστιου κτήματος από τον Καρέα έως το Καβούρι. Ιδιοκτήτες του ήταν ο μουφτής Ιμπραήμ Χαμζά μπέης και ο Χασάν μπέης. Από τον πρώτο παίρνει το όνομά του το Μπραχάμι, ενώ από τον δεύτερο προέρχεται η λέξη «Χασάνι», παλαιότερη ονομασία της περιοχής του Ελληνικού.

Μετά τη δημιουργία του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, οι Οθωμανοί πουλούν στην ελάχιστη τιμή τις περιουσίες τους. Το κτήμα από τον Καρέα ως το Καβούρι διαιρείται και τα κομμάτια πωλούνται ή δωρίζονται. Έτσι δημιουργούνται διάφοροι οικισμοί. Στην περιοχή του Αλίμου γίνονται πολλές αγοραπωλησίες. «Ένα γρόσι το στρέμμα», αναφέρει ο στρατηγός Ιωάννης Μακρυγιάννης, που ήταν ένας από τους αγοραστές. Στο συμβόλαιο αγοράς του Μακρυγιάννη εμφανίζεται για πρώτη φορά η ονομασία «Καλαμάκια των Αθηνών». Η περιοχή κατοικείται, επίσης, από Αρβανίτες, που ήρθαν από τα Μέθανα, για να αναζητήσουν την τύχη τους στην πρωτεύουσα.

Η ιστορία είναι δίπλα μας. Οι δρόμοι που περπατάμε, οι πλατείες, οι συνοικίες, τα μνημεία μας συνδέουν μ’ αυτήν, κουβαλώντας την πολιτιστική μας κληρονομιά. Δεκατέσσερις δρόμοι του Αλίμου έχουν ονόματα ηρώων του 1821. Στην πολύ γνωστή μας Πλατεία Καραϊσκάκη, στην περιοχή «Κλούβα», δεσπόζει η προτομή του Γεώργιου Καραϊσκάκη, έργο της Αλιμιώτισσας γλύπτριας Δήμητρας Τσερκέζου. Σε μία μαρμάρινη πλάκα δίπλα στην προτομή είναι γραμμένα τα τελευταία του λόγια: «Εγώ πεθαίνω, όμως εσείς να είστε μονιασμένοι και να βαστήξετε την πατρίδα». (Εικ. 53, 54, 55)

(53) Η πλατεία Καραϊσκάκη στην περιοχή «Κλούβα»

(54) Η προτομή του Γεώργιου Καραϊσκάκη στην ομώνυμη πλατεία

(55) Τα τελευταία λόγια του Καραϊσκάκη

Στο κτήμα Τραχώνων βρίσκεται το βυζαντινό εκκλησάκι των Εισοδίων της Θεοτόκου. Ήταν η μοναδική εκκλησία που λειτουργούσε για τους χριστιανούς των Τραχώνων, όπως ονομαζόταν τότε το Άνω Καλαμάκι, στα δύσκολα χρόνια της τουρκοκρατίας, αλλά και μετά την επανάσταση του 1821. Ήταν το πνευματικό καταφύγιο των κατοίκων της πόλης μας για αιώνες. (Εικ. 56)

ΣΤ. Το παρελθόν διδάσκει το παρόν

Σήμερα που οι ισχυροί της γης πλήτ­τουν τη γειτονιά μας και α­πει­λούν τη ζωή μας, τώρα που η αν­θρω­πό­τη­τα κρα­τά την α­να­πνοή της με φό­βο και α­γω­νί­α, ας στρέψουμε το βλέμμα μας στην ιστορία μας, για να θυμηθούμε και να πάρουμε διδάγμα­τα. Το αειθαλές μήνυμα των αγωνιστών του 1821 είναι ότι «ο άνθρωπος νοείται άνθρωπος μόνο ως ελεύθερος». (Εικ. 57, 58)

(57) 24/2/22, Ουκρανία, Η μαύρη μέρα που ξημέρωσε για την ανθρωπότητα

(58) Ο άνθρωπος νοείται άνθρωπος μόνο ως ελεύθερος

Κανένας εορτασμός δε γίνεται απλώς για να υμνήσουμε το παρελθόν, λιβανίζοντάς το σαν μουσειακό αντικείμενο. Αντίθετα, θα πρέπει να αναδείξουμε και τα λάθη που έγιναν κατά τη διάρκεια αυτής της ιστορικής περιόδου, για να κάνουμε την εθνική μας αυτοκριτική. Δυ­στυ­χώς, οι ξέ­νες ε­πιρ­ρο­ές, οι ε­γω­ι­σμοί, οι πολιτικοί ανταγωνισμοί και τα μι­κρο­συμ­φέ­ρο­ντα δί­χα­σαν πολ­λές φο­ρές τους Έλ­λη­νες και λί­γο έ­λει­ψε να φέ­ρουν την κα­τα­στρο­φή. Τρανά παραδείγματα η κατασπατάληση των δανείων της ανεξαρτησίας και οι αιματηροί εμφύλιοι πόλεμοι της περιόδου 1823-1825. Η ιστορική μνήμη πρέπει να είναι πάντα ζωντανή, ώστε να διδάσκει και να κατευθύνει τις ενέργειές μας, στο παρόν και στο μέλλον, για να μην επαναλαμβάνουμε τα ίδια λάθη. (Εικ. 59, 60)

(59) Οδυσσέας Ανδρούτσος: Την περίοδο των εμφυλίων κατηγορήθηκε ότι συνεργάστηκε με τους Τούρκους, φυλακίστηκε στο φρούριο της Ακρόπολης, όπου δολοφονήθηκε στις 5 Ιουνίου 1825

(60) Μουσείο κέρινων ομοιωμάτων Παύλου Βρέλλη, Ο Κολοκοτρώνης στη φυλακή του Ναυπλίου, 1833, κατηγορούμενος για προδοσία εναντίον του Όθωνα

Κάθε εποχή έχει τις επαναστάσεις και τους δικούς της ήρωες. Το έρ­γο των Ελ­λήνων του 1821 ήταν έρ­γο ο­λό­κλη­ρου του Ελ­λη­νι­κού λα­ού, με κοινό όραμα την ελευθερία. Στην εποχή μας, επαναστατικό και πατριωτικό πρέπει να είναι οτιδήποτε στοχεύει στην αξιοκρατία, τη διαφάνεια και την κοινωνική δικαιοσύνη. Πρέπει να συνυπάρξουμε, αναγνωρίζοντας το δικαίωμα στο διαφορετικό, αντί να προσπαθούμε να ακυρώσουμε όσους διαφωνούν. (Εικ. 61, 62)

(61) Το όραμα του 1821

(62) Το σημερινό όραμα

Ο στρατηγός Μακρυγιάννης (Εικ. 63) μας δίνει την προσωπική του θέση στα Απομνημονεύματά του:

Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί, να την φυλάμε κι όλοι μαζί και να μην λέγει ούτε ο δυνατός ‟εγώ”, ούτε ο αδύνατος. Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς ‟εγώ”; Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκιάσει ή χαλάσει, να λέγει εγώ, όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκιάνουν, τότε να λένε ‟εμείς”. Είμαστε εις το ‟εμείς” και όχι εις το ‟εγώ”. Και εις το εξής να μάθομεν γνώση, αν θέλομεν να φκιάσομεν χωριόν, να ζήσομεν όλοι μαζί.

Σε στίχους του Νίκου Γκάτσου, ο Νίκος Ξυλούρης τραγουδά Μπάρμπα Γιάννη Μακρυγιάννη:

Η παράσταση θρύλος για το ελληνικό θέατρο (Εικ. 64) του Ιάκωβου Καμπανέλλη, «Το Μεγάλο μας Τσίρκο», ανέβηκε στα χρόνια της δικτατορίας, το καλοκαίρι του ’73, στο θέατρο Αθήναιον. Ας κλείσουμε τη γιορτή μας με το απόσπασμα που ακολουθεί, όπου το άγαλμα του Κολοκοτρώνη ζωντανεύει, πάει μπροστά στη σκηνή και απευθύνεται στο κοινό:

« …Για ακούτε βρε τωρινοί Έλληνες ! Άμα σας φέρνουνε για παράδειγμα εμάς τους πεθαμένους, μάθετε να ξεχωρίζετε με ποια πονηριά σας το λένε… Κι άμα σας λένε για την ελευθεριά που πολεμήσαμε, να τη βλέπετε πρώτα αν έχει τέσσερα μάτια. Δυο μπροστά για να βλέπει τον κατακτητή και δυο πίσω για να βλέπει εκείνον που θέλει να φύγει ο κατακτητής, για να γίνει αφέντης αυτός. Προσέχετε Έλληνες ! Εμείς οι παλιοί, όσο ζούσαμε, πολλά επικραθήκαμε κι αδικηθήκαμε… Κι αν θέτε στ’ αλήθεια να τιμήσετε εμάς τους παλιούς, μη μας τηράτε πλέον. Κάμετε το δικό σας δρόμο, πάτε μπροστά και αγωνιστείτε ! Εμάς, το έργο μας και ο καιρός μας επέρασε και δε μοιάζει με το δικό σας. Μη σας λένε πως εμείς αγράμματοι, μ’ ένα ξεροκόμματο και με την πίστη στο Χριστό κάναμε θαύματα ! …Πού ’σαι ορέ Καραϊσκάκη να τα πεις καλύτερα !… Εμείς επολεμήσαμε για να ’χετε εσείς τα γράμματα και το ψωμί που δεν είχαμε και να μη χρειάζεστε θάματα για να ζήσετε μια ζωή ανθρωπινή…»

Τραγούδι «Να’ τανε το ‘21»:

ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ ΕΛΛΑΔΑ ΜΑΣ

Το κείμενο καθώς και η επιλογή των φωτογραφιών και της μουσικής είναι της φιλολόγου του σχολείου μας κ. Αγγελικής Δασκαλάκη.